HOOP VOOR DE NOORDPOOL

Het noordpoolgebied is een oceaan bedekt met een ijslaag van 14,5 miljoen km2 groot. Het gebied wordt omringd door verschillende landen, namelijk Rusland, de Verenigde Staten, Canada, Groenland, Noorwegen, Zweden, Finland en IJsland. Deze landen grenzen dus aan het noordpoolgebied, wat ook wel de arctische oceaan wordt genoemd. Door klimaatverandering is dit gebied in gevaar. Is er nog hoop voor het Noordpoolgebied?

Omdat we wereldwijd te maken hebben met klimaatverandering, is het noordpoolgebied in gevaar. De oorzaak ligt buiten het noordpoolgebied zelf, dit komt namelijk door de wereldwijde CO2-uitstoot. Met name in Amerika, Azië en Europa. Door de uitstoot warmt de aarde op en smelt het zee-ijs. Dit heeft grote gevaren voor de dieren en (inheemse) mensen die leven in het Noordpoolgebied. Zo komen de ijsberen steeds dichterbij leefgebied van de mensen. Bijvoorbeeld in het dorpje Lttoqortoormitt (ja, zo heet het echt). In dit dorp worden ijsberen afgeschrikt om gevaarlijke situaties te voorkomen. De ijsberen komen het dorp in, omdat het steeds lastiger voor ze wordt om te jagen omdat er steeds minder zee-ijs is. Naast ijsberen leven in het gebied o.a. narwallen, walrussen, ringelrobs, ijsberen, benigen en Groenlandse walvissen.

Grootste zeespiegelstijging ter wereld

In de winter ligt er op de Noordpool nog best veel zee-ijs, maar in de zomer een stuk minder. Afgelopen 11 september is er voor de zevende keer de kleinste oppervlakte gemeten in 46 jaar. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de ijsbeer, maar ook voor andere dieren, bijvoorbeeld de Groenlandse walvis. Eén van de landen die grenst aan de Noordpool is Groenland, het grootste eiland ter wereld. Metingen laten zien dat er steeds meer ijs smelt. Wanneer zee-ijs smelt, is dit niet zo’n probleem, maar als ijsbergen smelten is dit wel een groot probleem. Dit zorgt voor de grootste zeespiegelstijging ter wereld. Als alles smelt, betekent dit dat de zeespiegel 6 tot 7 meter stijgt, hiermee zal Nederland in ieder geval geheel onder water komen te staan.  De verwachting voor 2100 is dat er dan sprake is van 40 tot 80 cm hoger water.

En de rest van de wereld?

De veranderingen op de Noordpool, betekenen veranderingen voor de hele planeet. Veel kustplekken gaan hier last van krijgen, vooral plekken zoals bijvoorbeeld de Malediven en Bangladesh. Niet alleen het smeltwater en dus de zeespiegelstijging is een probleem. Een bijkomend probleem is dat het klimaat in het noordpoolgebied vier keer sneller opwarmt dan iedere andere plek ter wereld. Dit komt door zeestroming. De stroom die van de Cariben, naar Noorwegen loopt en stopt bij Spitsbergen. Daarnaast heeft smeltend zee-ijs nog een ander probleem. Normaal gesproken weerkaatsen de witte vlaktes op de Noordpool het zonlicht. Omdat er minder zee-ijs is, wordt er minder zonlicht weerkaatst. Het zonlicht wordt opgenomen in het zeewater, waardoor het ijs nog sneller smelt. Dit wordt ook wel het Albedo-effect genoemd. Hierdoor draagt de noordpool zelf ook bij aan opwarming in het gebied zelf. Ook de uitstoot van roet door de schepen die door het gebied heen varen zorgt voor snellere opwarming. Dit zijn allemaal voorbeelden van zelfversterkende processen.

Biodiversiteit in het noordpoolgebied

Het noordpoolgebied kent een arctisch ecosysteem. Dit betekent dat onder het zee-ijs algen groeien, van boven naar onder. Hierin graven kreeftachtige beestjes. Het zee-ijs is dus niet alleen ijs dat kan smelten, maar houdt ook een belangrijk ecosysteem in stand en daarmee de biodiversiteit in het gebied. Dit systeem is op dit moment nog intact, en functioneert goed. In vergelijking met vele ecosystemen elders op de aarde (denk aan bossen met veel boom- en plantensoorten), is dit systeem geen ingewikkeld systeem en de biodiversiteit blijft zo goed in stand. Dit is voorlopig dus goed nieuws!

Hoe staat het met de ijsbeer?

De ijsbeer is het grootste roofdier dat leeft op land en kenmerkend van de noordpool. Een grappig feitje is dat ze allemaal tussen kerst en oud en nieuw geboren worden en meestal als tweeling. Het is een verfijnt systeem. In april worden de meeste zeehonden geboren, de nieuwgeboren ijsberen zijn dan groot genoeg om de zeehonden te vangen. Door het smeltend zee-ijs wordt het voortbestaan van de ijsbeer bedreigd. Sinds 1950 is er één land dat de ijsbeer beschermd, namelijk de Sovjetunie. Sinds die tijd is de populatie ijsbergen gebroeid. Het Wereld Natuur Fonds doet onderzoek waar ijsberen exact leven, zodat ook bekend is waar ijsberen met prioriteit beschermd moeten worden. Het aantal ijsberen wordt geteld, en daarnaast worden er waarden van gifstoffen gemeten in het bloed. Gifstoffen uit zee, hopen zich namelijk op in de ijsbeer. Als klimaatverandering doorzet zoals nu het geval is, is de verwachting dat in 2050 het aantal ijsberen met een derde is afgenomen.

Is er nog hoop voor het noordpoolgebied?

Met adaptatie en mitigatie wereldwijd kan er nog een hoop gebeuren om de noordpool niet verder te verwarmen, en daarmee de zeespiegelstijging te vertragen of te stoppen. Wat wel duidelijk is, is dat als dit gebied in crisis is, dat de hele planeet in crisis is. Naast het tellen van de ijsberen, worden er ook andere acties gevoerd om het gebied (en daarmee de hele planeet) te redden. Bijvoorbeeld samenwerkingen met inheemse stammen en het realiseren van een groot beschermd gebied waar bijvoorbeeld geen olie meer gewonnen mag worden. Hoewel het hele gebied beschermen een hele lastige exercitie is vanwege de vele landen die erbij betrokken zijn en hun verschillende standpunten en beleid, is er wel een belangrijke gezamenlijke denktank die invloed kan uitoefenen. Deze acties hebben gelukkig resultaat. Vergeleken met vroeger komen er steeds meer walrussen en ijsberen voor in Spitsbergen, en in 2017 is een nieuw gebied in Noord-Canada als beschermd aangewezen en in 2018 is er een gebied in Noord-Rusland beschermd verklaard.

Bron: lezing van Gert Polet van het Wereld Natuurfonds in het Allard Pierson Museum Amsterdam op 13 oktober 2024.